Đại cương
Trật khớp là sự di chuyển bất thường giữa các đầu xương làm cho các mặt khớp bị lệch lạc.
Nhắc lại một số đặc điểm giải phẫu sinh lý.
Giải phẫu
Một khớp bao gồm.
Chỏm và ổ khớp là nơi các đầu xương dài nối với nhau.
Các dây chằng là phương tiện giữ khớp.
Bao hoạt dịch tiết ra dịch khớp có nhiệm vụ nuôi sụn khớp và bôi trơn mặt khớp, đồng thời ngăn ngừa nhiễm trùng khớp.
Mạch nuôi khớp: thường do các dây chằng bao khớp và mạch thân xương lên nuôi.
Sinh lý
Khớp hoạt động khi mà cấu trúc giải phẫu khớp bình thường.
Khớp chỏm tròn: Có nhiều động tác: dạng, khép, xoay v.v… biên độ vận động khớp lớn(khớp vai, khớp háng).
Khớp ròng rọc: Chỉ có 2 động tác gấp, duỗi, không có động tác lắc ngang(khớp khuỷu, khớp gối).
Khi trật khớp hoặc có gãy xương kèm theo, rất dễ bị cứng khớp, thoái hoá khớp hoặc tiêu chỏm.
Dịch tễ học
Mỗi tuổi thường có một loại trật khớp.
Trẻ em: Trật khớp khuỷu.
Người lớn: Trật khớp vai, khớp háng.
Hay gặp trật khớp: Ở tuổi trẻ, tuổi lao động.
Nam nhiều hơn nữ.
Nguyên nhân, cơ chế trật khớp.
Nguyên nhân
Do chấn thương là chủ yế
Tai nạn giao thông.
Tai nạn lao động.
Tai nạn thể dục thể thao.
Tai nạn học đường.
Do bệnh lý: viêm xương khớp háng, trật khớp vai do liệt cơ delta, do trật khớp bẩm sinh.
Cơ chế
Cơ chế chấn thương gián tiếp: là chủ yếu, như ngã chống tay gây trật khớp vai, khớp khuỷu.
Cơ chế trực tiếp: Có thể gây nên trật khớp hở. Loại này hiếm gặp.
Phân loại trật khớp
Trật khớp mới: Ngay sau tai nạn.
Trật khớp cũ: Sau tai nạn 3 tuần.
Trật khớp tái diễn: Trật khớp nhiều lần, tần suất>8-10 lần.
Tổn thương giải phẫu bệnh
Xương khớp
Vỡ ổ khớp.
Vỡ chỏm khớp.
Gãy cổ chỏm kèm theo (gãy cổ xương đùi, cổ xương cánh tay).
Bong sụn tiếp ở trẻ em.
Phần mềm
Tổn thương dây chằng, bao khớp: rách, dãn.
Mạch nuôi chỏm tổn thương nặng hay nhẹ tuỳ thuộc vào mức độ di lệch của đầu xương và phụ thuộc vào mạch nuôi từng khớp riêng.
Mạch, thần kinh: trật khớp khuỷu có thể gây đứt mạch máu và thần kinh cánh tay, trật khớp gối có thể gây tổn thương mạch khoeo.
Triệu chứng lâm sàng của trật khớp
Triệu chứng cơ năng
Đau: Sau tai nạn bệnh nhân đau nhiều nhưng giảm đau nhanh khi được bất động tốt.
Giảm hoặc mất vận động của khớp.
Triệu chứng toàn thân
Những trật khớp nhỏ: Không ảnh hưởng toàn thân của bệnh nhâ.
Những trật khớp lớn (khớp háng): Có thể gây sốc chấn thương.
Triệu chứng thực thể
Thăm khám một cách trình tự: nhìn, sờ, đo.
Nhìn:
Xem có vết thương, dịch khớp chảy ra không?
Nhìn màu sắc da trên vùng khớp.
Một số hình ảnh trật khớp điển hình như: Vai vuông trong trật khớp vai, dấu hiệu nhát rìu trong trật khớp khuỷu.
Sờ:
Dấu hiệu hõm khớp rỗng: Đây là một dấu hiệu chắc chắn của trật khớp, dễ phát hiện ở những khớp nông như là khớp vai, khớp khuỷu, khó phát hiện ở các khớp lờn như khớp háng.
Sờ thấy chỏm ở vị trí bất thường (chỗ gồ bất thường): Sờ thấy chỏm xương cánh tay ở rãnh Delta -ngực trong trật khớp vai, đầu dưới xương cánh tay ghồ lên ở phía trước khuỷu trong trật khớp khuỷu.
Cử động đàn hồi (dấu hiệu lò xo): Kéo chi ra khỏi vị trí trật khớp, rồi thả chi ra, chi sẽ về tư thế ban đầu( dấu hiệu Berger trong trật khớp bả vai).
Đây là một dấu hiệu chắc chắn của trật khớp.
Ngoài ra có thể sờ thấy điểm đau, sưng nề vùng khớp.
Đo chi: Thấy biến dạng toàn chi.
Lệch trục.
Chi ngắn.
Mất biên độ vận động bình thường của khớp.
Đo chi tìm dấu hiệu biến dạng điển hình này, đây cũng là dấu hiệu chắc chắn của trật khớp.
Khám mạch máu thần kinh: Bắt mạch quay, mạch trụ ở chi trên; bắt mạch chày trước, chày sau ở chi dưới, khám cảm giác và vận động ở đầu ngón để tránh bỏ sót thương tổn.
Triệu chứng x quang
Mục đích chụp x quang:
Xác định chắc chắn trật khớp.
Xác định có tổn thương kèm theo không?
Kết quả:
Kiểu trật khớp.
Di lệch của đầu xương so với mặt khớp.
Biến chứng của trật khớp.
Biến chứng sớm.
Tổn thương mạch thần kinh
Do chèn ép.
Do đụng dập, đứt.
Trật khớp hở: Thường do chấn thương trực tiếp, cơ chế chấn thương mạnh. Phát hiện biến chứng này dễ, dựa vào bệnh cảnh lâm sàng:
Nhìn thấy mặt khớp qua vết thương phần mềm.
Dịch khớp chảy qua vết thương phần mềm.
Tràn mủ khớp, chảy mủ qua vết thương (nếu đến muộn).
Trật khớp kèm theo gãy xương: Dựa vào Xquang để chẩn đoán.
Các di chứng
Teo cơ, cứng khớp trong tư thế xấu:Khớp khuỷu luôn ở tư thế duỗi…
Thoái hoá khớp: hay gặp ở trật khớp háng trung tâm, trật khớp vai, gối.
Tiêu chỏm-khớp: tiêu chỏm xương đùi (do tổn thương mạch nuôi chỏm).
Vôi hoá quanh khớp: làm ảnh hưởng cơ năng của khớp.
