Khái niệm
Chứng Vong dương là tên gọi chung cho dương khí đột nhiên bị suy kiệt có biểu hiện lâm sàng dương khí muốn thoát. Chứng này nguyên nhân phần nhiều do ra mồ hôi nhiều không dứt, hoặc thổ tả kịch liệt, dẫn đến dương khí đột ngột suy kiệt gây nên; cũng có thể từ chứng vong âm phát triển mà thành.
Biểu hiện lâm sàng chủ yếu là ra nhiều mồ hôi đầm đìa, mồ hôi như giọt châu; sợ lạnh nằm co, chân tay quyết lạnh, tinh thần hoảng hốt, sắc mặt trắng xanh, thở nhỏ yếu, chất lưỡi nhạt nhuận, mạch Vi muốn tuyệt hoặc Phù Sác mà rỗng không.
Trong các tật bệnh ở giai đoạn nghiêm trọng thường gặp chứng này, nhất là thường gặp trong các bệnh Trúng phong, Hoắc loạn, Huyết chứng.
Cần chẩn đoán phân biệt với chứng Dương hư,chứng Vong âm.
Phân tích
Bất kể tật bệnh nào, nếu ra nhiều mồ hôi không dứt hoặc thổ tả quá dữ dội đều có thể dẫn đến dương khí bị suy kiệt đột ngột. Ngoài ra, vì âm dương hỗ căn với nhau, âm dịch bị hao kiệt quá mức, dương khí mất chỗ dựa mà tan tác, Chứng Vong âm không kịp thời dưỡng âm củng cố dịch, sẽ phát triển thành chứng vong dương.
– Trong bệnh Trúng phong, biểu hiện của chứng Vong dương là bỗng nhiên hôn mê ngã lăn, bất tỉnh nhân sự, ra mồ hôi nhiều không dứt, mắt nhắm miệng há, chân tay quyết lạnh hoặc bại liệt, nhị tiện không tự chủ, lưỡi nhợt, mạch Vi muốn tuyệt. Đây là nguyên khí suy vi cực độ, âm dương có xu hướng chia lìa, dương khí sắp thoát gây nên; Điều trị nên ích khí hồi dương, phù chính cố thoát, cho uống Sâm phụ thang (Phụ nhân lương phương)
– Trong bệnh Hoắc loạn, chứng Vong dương có biểu hiện ra mồ hôi đầm đìa, chân tay giá lạnh, khàn tiếng, chuột rút co quắp, quầng mắt trũng sâu, sắc mặt trắng xanh, mạch Trầm Tế muốn tuyệt, đấy là do thổ tả quá kịch liệt, âm dịch khô kiệt, dương khí muốn thoát gây nên; điều trị nên theo phép phản tá tòng trị, dùng thuốc đắng và cay hỗ trợ nhau để điều hòa âm dương, chọn dùng bài Thông mạch tứ nghịch gia Chư đởm chấp thang(Thương hàn luận)
– Trong Huyết chứng, có khi do mất huyết quá nhiều mà phát sinh chứng Vong dương, biểu hiện lâm sàng là thổ huyết, khạc ra huyết, huyết ra đằng mũi, đại tiện ra huyết, huyết vọt ra không dứt, mồ hôi ra như giọt châu, chân tay quyết lạnh, tinh thần hoảng hốt, sắc mặt nhợt nhạt, môi trắng không tươi, lưỡi trắng nhạt, mạch Vi muốn tuyệt hoặc Khâu Đại mà rỗng không. Đây là do khí theo huyết thoát, âm dương sắp tuyệt gây nên. Điều trị nên ích khí cố thoát, hồi dương cứu nghịch, cho uống Độc sâm thang (Thập dược thần thư) hoặc Hồi dương phán bản thang (Thương hàn lục thư) gia giá
Chứng Vong dương dễ gặp ở cơ thể dương hư hoặc khi bị hàn thịnh thương dương; Bất luận loại tật bệnh nào, một khi đã xuất hiện chứng Vong dương phải lấy việc cấp cứu dương khí sắp thoát làm nhiệm vụ hàng đầu, dốc toàn lực để cứu chữa.
Chẩn đoán phân biệt
– Chứng Dương hư với chứng Vong dương: cả hai chứng đều có hiện tượng hàn như sợ lạnh nằm co, sắc mặt trắng nhợt chân tay lạnh, tự ra mồ hôi v.v. cho nên Cần chẩn đoán phân biệt. Chứng Dương hư là do phú bẩm tiên thiên bất túc, ốm lâu thể lực yếu hoặc hàn tà làm thương dương khí gây nên, biểu hiện chủ yếu là mệt mỏi yếu sức, hụt hơi biếng nói, tự ra mồ hôi, sợ lạnh tay chân lạnh, sắc mặt trắng bệch, miệng nhạt không khát, tiểu tiện trong dài, đại tiện lỏng loãng, chất lưỡi trắng nhợt, mạch Hư Nhược hoặc Trần Nhược, bệnh trình khá dài, tình trạng bệnh từ từ. Chứng Vong dương là do hãn, thổ, hạ quá mức hoặc từ chứng vong âm phát triển thành, bệnh trình nói chung ngắn ngủi, tình trạng bệnh gấp gáp, mức độ dương khí suy tổn khác xa với chứng dương hư, có xu thế kiệt tuyệt muốn thoát, biểu hiện lâm sàng chủ yếu ngoài những hiện tượng hư hàn cộng đồng với chứng dương hư, còn có đặc điểm là mồ hôi ra đầm đìa, mồ hôi như giọt châu, thở nhỏ yếu, mạch Vi muốn tuyệt.
– Chứng Vong ám với chứng Vong dương đều là những tật bệnh có chứng hậu nguy hiểm nghiêm trọng, đều có thể do hãn, thổ, hạ quá đáng phát triển nên, mặt khác, chứng Vong âm thường có thế phát triển thành chứng Vong dương rất nhanh; Nhưng phép chữa hai chứng này khác nhau rất xa, cho nén Cần chẩn đoán phân biệt.
Biểu hiện chủ yếu của chứng Vong âm là ra mồ hôi mà mình nóng, khát nước thích uống lạnh, thở đoán hơi không tiếp nối, phiền táo không yên, sắc mặt đó bừng, nặng hơn thì hôn mê co giật, lưỡi đỏ mà khô, mạch Hư Sác hoặc Tế Sác. Biếu hiện chủ yếu của chứng Vong dương là ra nhiều mồ hôi đầm đìa, chân tay quyết lạnh, thở nhỏ yếu, tinh thần hoảng hốt, sắc mặt trắng xanh, chất lưỡi nhạt nhuận, mạch Vi muốn tuyệt.
– Đặc điểm của chứng Vong âm là có hiện tượng hư nhiệt. Đặc điểm của chứng Vong dương là có hiện tượng hư hàn. Một hàn, một nhiệt, biểu hiện không giống nhau, điều trị cũng nên tách bạch mà sử dụng hoặc là phép tư âm cố thoát, hoặc là phép ôn dương cố thoát.
Trích dẫn y văn
Hậu về hư hãn sau khi ốm nặng: Sau khi ốm nặng lại bị phong tà xâm phạm, thì dương khí phát tiết cho nên sinh ra hư hãn. Hãn nhiều thì vong dương, thì tân dịch kiệt, khiến người ta khô gầy (Hư lao bệnh chư hậu – Chư bệnh nguyên hậu luận).
