Đông y cho rằng: “Trước kỳ kinh hoặc khi đang hành kinh, sau khi vừa sạch kinh, bị chảy máu mũi hoặc thổ huyết gọi là đảo kinh. Phần nhiều do can (gan) nhiệt khí nghịch lên hoặc can khí nghịch huyết nhiệt xông lên hoặc khí nghịch huyết uất mà sinh bệnh” hoặc do “tỳ hàn làm tỳ vị bị tổn thương hoặc do tình chí uất ức can khí nghịch lên phạm vị mà sinh chứng nôn mửa”. Tùy từng trường hợp mà dùng bài thuốc phù hợp như sau:
Do can nhiệt nghịch lên chảy máu mũi
Triệu chứng: Máu chảy ra mũi có màu đỏ tươi, tâm phiền miệng đắng, tính tình nóng nảy hay cáu giận, mạch huyền.
Điều trị: Thanh nhiệt, bình can lương huyết giáng nghịch.
Bài thuốc “Lương huyết chỉ nục thang”: long đởm thảo 10g, hoàng cầm 10g, sinh địa 15g, ngưu tất 12g, đại hoàng 2g, chi tử 10g, đan bì 10g, bạch mao căn 30g, ngẫu tiết (ngó sen) 30g. Ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày, uống trước khi ăn.
Do can khí nghịch huyết nhiệt xông lên chảy máu mũi
Triệu chứng: Trước khi hành kinh tự nhiên chảy máu mũi, có kiêm chứng đau bụng, vùng ngực sườn khó chịu, kinh ra không thông suốt, mạch huyền hoặc khâu.
Điều trị: Lương huyết điều kinh bình can lý khí.
Bài thuốc “Bình can giáng nghịch thang”: đương qui 15g, phục linh 10g, ngưu tất 3g, bạch thược (sao rượu) 6g, xuyến thảo 6g, đan bì 15g, kinh giới tuệ (sao cháy) 10g, sinh địa 15g, bắc sa sâm 10g. Ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày, uống trước khi ăn.
Do khí nghịch huyết uất chảy máu mũi khi hành kinh
Triệu chứng: Đang hành kinh mà miệng mũi chảy máu, kinh ra không thông suốt hoặc kéo dài thời gian mà không thấy hoặc kinh ra có hòn cục màu đen, bụng dưới đau, mạch sác.
Điều trị: Giáng khí hoạt huyết tán ứ.
Bài thuốc: “Kinh tiền tỵ nục phương”: mộc hương 6g, đan bì 10g, ích mẫu 6g, xích thược 12g, ngưu tất 12g, đại giả thạch 9g, hồng hoa 9g, hương phụ (chế) 12g, đào nhân (sao) 9g. Ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày, uống trước khi ăn.
Do tỳ vị tổn thương, đờm tích ứ trệ sinh chứng nôn mửa
Triệu chứng: trong khi hành kinh bị nôn mửa không ngừng, có khi nôn ra chỉ có đờm dãi, bụng trướng đầy, kinh huyết màu đen có hòn cục, mạch hoạt.
Điều trị: giáng khí tiêu đờm hoạt huyết điều kinh.
Bài thuốc: “Kinh hành ẩu thổ phương”: hà thủ ô (chế) 9g, trúc nhự 12g, hồng hoa 9g, tô tử (sao) 9g, tử giáng hương 6g, quất hồng bì 12g. Ngày uống một thang sắc uống 3 lần trong ngày, uống trước khi ăn, uống liên tục 15 thang.
TTND. BS. Nguyễn Xuân Hướng
