Trung Quốc y học đại từ điển
(Trích dịch vị quản thống, trang 1914)
Sách linh khu nói: “Huyệt trung quản thuộc vị. Đau lâm râm đó là Vị oản đau vậy. Nay xét thấy: Dạ dày (vị) bẩm chịu cái khí xung hòa, nhiều khí nhiều huyết, khí vị khỏe thì tà không thể xâm lấn, hư thì bị tà lấn gây nên bệnh. Thiên lệch về hàn hay về nhiệt, thì nước đình tụ thức ăn tích lại, cùng khí cùng chống nhau mà gây nên đau, hình trạng đau giống như tâm đau song tất nhiên hoặc buồn bực, hoặc chướng đầy, hoặc nôn mửa, nuốt chua, hoặc không ăn được, hoặc đại tiện khó, hoặc mắt phù vàng, tứ chi mỏi mệt cũng với bệnh vốn có của kinh vị lẫn lộn hiện ra”.
Cách chữa như sau:
- Kiêm có hỏa nóng mà đau nên dùng thang Thanh hỏa.
- Uống nóng mà bị đau nên dùng thang Cam toại, Hoàng liên làm viên mà uống.
- Do bên ngoài hút phải gió mát, bên trong ăn phải vật lạnh, khí lạnh trú ở ruột và dạ dày, thốt nhiên gây đau nên uống thang Nhị trần thêm Thảo khấu nhân, Can khương, Ngô thù du. Hoặc thang Phù dương trợ vị, Thảo đậu khấu hoàn.
- Do cảm lạnh dẫn đến đau nên dùng Thảo quả, Hậu phác, Lương khương, Xương bồ. Hàn nặng quá dùng 1 hạt tất trừng già, đặt trong quả táo đã bỏ hột, bọc giấy thấm nước ướt rồi nướng tồn tính, hoặc rượu hoặc nước cơm điều uống ngày 1 hạt, 7 ngày khỏi.
- Do hàn thấp trú ở dạ dày, mình mẩy nặng nề sắc mặt ủy vàng nên dùng thang Truật quế.
- Do khí công kích gây đau, theo phép nên giáng khí xuống như thang Trầm hương giáng khí, thang Gia vị thất khí chính khí thiên hương tán đều có thể châm chước chọn dùng.
- Do tỳ vị không hòa gây nên đau nên uống Đại an hoàn, nếu tâm vị bụng sườn lan tỏa đều đau dùng thang Nhị trần thêm Xương truật cùng mọi loại thuốc thơm tho mà chữa. Hoặc bài Trầm hương giáng khí tán, không ứng nghiệm thì dùng phép hòa huyết.
- Do ứ máu gây đau, mạch tất phải sáp sít, uống nước nuốt xuống hoặc gây ợ, trong miệng có mùi tanh của máu, người thể lực khỏe dùng thang Đào nhân thừa khí, thang để đương, cho thêm Tro sơn khô để cho đi đại tiện ra.
Người yếu dùng Qui vĩ, Xuyên khung, Mẫu đơn bì, Tô mộc, Huyền hồ sách, Quế tâm, Đào nhân dã như bùn, Phiên giáng hương, Thông thảo, Mạch nha, Xuyên sơn giáp, sắc được rồi cho thêm rượu, tiểu trẻ, nước lá hẹ uống mạnh vào. Hoặc thang Tứ vật thêm Đào nhân, Xuyên sơn giáp, Quế tâm, Nga truật, Giáng hương, hoặc Thất tiếu tán.
- Do đờm tích đọng lại gây đau thì dùng: Tinh bán an trung thang, nặng hơn thì thêm vỏ ốc trắng (nung qua) 4g hoặc Hải cáp hoàn, kiêm ho ngược khí sốc lên dùng Hải cáp phấn (nung) Qua lâu nhân lượng bằng nhau, nghiền nhỏ, hòa đều trộn bột hoàn viên, người có đờm hỏa thì dùng Phèn chua, Chu xa, Dấm hoàn viên, nước cơm điều uống.
- Trong dạ dày vốn có nhiều thứ tích do rượu do thức ăn do đờm, mỗi khi bị xúc phạm là đau nên xét xem bị do nguyên nhân gì mà chữa. Phạm gió lạnh nên dùng Sâm tô ẩm thêm Gừng, Hành, kiêm có khí tức giận nên dùng thang Nhị trần thêm Thanh bì, Hương phụ, nước Gừng sao Hoàng liên. Kiêm có do ăn uống nên dùng thang Nhị trần thêm Sơn chi sao, Mạch nghiệt, Thảo quả, Sơn tra, kiêm hỏa nhiệt nên dùng thang Nhị trần thêm Chỉ thực, Hậu phác, nước Gừng sao Hoàng liên, Sơn chi. Hoặc dùng gia giảm Việt cúc hoàn cùng Xuyên khung, Xương truật, Hương phụ, Thần khúc, Bối mẫu, Sao chi tử, Sa nhân, Thảo quả đều có thể châm chước sử dụng.
- Mặt mọc ban trắng, môi đỏ có thể ăn được hoặc ăn thì đau ngay, hoặc sau khi đau bèn có thể ăn uống được, hoặc trong miệng dãi bọt ra, bệnh có lúc giảm khi ngừng, uống nước thuốc vào bèn nôn đó là đau giun vậy, nửa tháng đầu, đầu giun hướng lên dễ chữa, nửa tháng về sau đầu giun hướng xuống khó chữa.
- Nên trước dùng nước thịt gà cùng đường mật mà uống, dẫn đầu trùng hướng lên lại dùng Tập hiệu hoàn, Vạn ứng hoàn, Tiễn hồng hoàn để cho đi đồng.
- Xuyên tiêu vài mươi hạt sắc nước uống với Ô mai hoàn, hoặc Hoàng liên, Tân lang, nếu thuốc độc chẳng có thể ngừng nên dùng thang Cam thảo phấn mật làm chủ.
- Do thân thể gầy yếu, tỳ vị hư lạnh, hoặc uống lâu thuốc lạnh gây nên đau nên dùng thang Ôn vị hoặc thang Lý trung. Nếu khí huyết tổn thương ở trong gây nên mà phát sốt không ăn được gọi là đau do hư nên dùng thang Bổ trung ích khí thêm Thảo đậu khấu, đau do nhiệt thì thêm Chi tử.
- Dạ dày đau mà đại tiện táo kết đó là máu gan bị hư nên dùng Gia vi tiêu dao tán thêm Sinh địa. Người máu ít mà táo nên dùng thang Sơ can ích thận, hoặc bài Tả qui ẩm thêm Sài hồ, Thược dược.
- Dạ dày đau mà khi ấn vào đau giảm, đó là thuộc hư nên dùng Sâm truật tán, ấn tay vào mà đau càng dữ hơn đó là thuộc thực, nên dùng Chi hoàng hoàn hoặc thang Đại sài hồ. Nếu tự mình biết thân mình lạnh lại uống lạnh mà mắc đau, lúc đầu nên dùng Sương tốt tán, Dũ thông tán. Lâu dần thì uất mà sinh nhiệt, nhiệt lâu hóa thành hỏa, lúc này thuốc ôn ẩm không thể dùng, tất phải dùng Sơn chi tử làm hướng đạo cho thuốc nhiệt.
Phàm bệnh đau dạ dày mà uống thuốc thơm tho táo nhiệt, càng uống bệnh càng sâu nên dùng Sơn chi sao đen 2 lạng, Xuyên khung, Hương phụ (nước muối tẩm sao) đều 1 lạng, Hoàng liên (sao rượu), Hoàng cầm (sao rượu), Mộc hương, Tân lang đều 2,5 đồng cân, Xích khúc, Phiên giáng hương đều 5 đồng cân, Mang tiêu 2 đồng cân cùng nghiền nhỏ, nước Gừng tươi, nước tiểu trẻ đều 0,5 chén, lúc đau điều uống 2 đồng cân.
- Đau dạ dày hơ cứu vào huyệt thiếu thương rất tốt.
- Hạ khô thảo 1 lạng, người thể chất hư yếu thêm thịt lợn gầy 4 lạng cùng nấu, nên uống như uống trà, ba bốn lạng thì khỏi.
- Mẫu lệ nung nghiền nhỏ, lúc đau uống vài thìa.
- Đan sâm 1 lạng, Đàn hương, Sa nhân đều 1 đồng cân, sắc nước uống là khỏi, nếu đàn bà phụ nữ càng tốt.
- Muối ăn 1 nắm đặt lên chảo rang dưới đốt lửa rực đỏ, đột ngột cho muối rang đó vào nước, nhân lúc nóng uống đi.
- Bột Huyền hồ sách 3 đồng cân lấy rượu đưa thuốc uống rất công hiệu.
- Sinh địa hoàng giã nhừ uống lạnh.
- Một dược, rượu điểu uống 3 đồng cân.
