1. Khái niệm chung
Phục hồi chức năngthần kinh – sáu từ đó chỉ sự khôi phục và nâng đỡ hoạt động thần kinh, tâm thần đồng thời giúp cho người bệnh khôi phục mối quan hệ xã hội. Do đặc điểm người cao tuổi (tuổi già, sức yếu, đa bệnh lý…) bệnh lý đặc biệt ở người cao tuổi…, phục hồi chức năng thần kinh lại càng phải chú ý hơn.
Phục hồi chức năng thần kinh đã được đề cập nghiên cứu từ lâu. Ngay từ thời Hippocrate đã không bỏ qua vấn đề xoa bóp, tiếp đó Little (1821) đã chủ động nghiên cứu…, tự chữa, tự phục hồi…Từ đó, phục hồi chức năng ngày càng phát triển về lý thuyết cũng như về thực hành: Dựa trên những hiểu biết về cơ sở giải phẫu chức năng não tủy, những tiến bộ về kỹ thuật về lý sinh, hoá sinh, phục hồi chức năng phát triển phối hợp của nhiều ngành tự nhiên và xã hội. Có thể tóm tắt mối quan hệ trên theo nghĩa rộng và nghĩa hẹp là “Y tế – Xã hội – Giáo dục”.
Tuy nhiên, cũng có một số quan niệm chưa toàn diện… hoặc chỉ nhấn mạnh đến máy móc, hoặc chỉ nhấn mạnh tới một biệnpháp đơn thuần. Ví dụ quan niệm đơn thuần là lý liệu pháp với máy điện – nhiệt kích thích (trường phái Thụy Điển), quan niệm chỉ cần làm thư giãn (?), kết hợp sử dụng máy móc và tập luyện (trường phái Hà Lan).
Thực ra, quan niệm và vận dụng cần đơn giản và có sự tham gia của nhiều ngành nhiều người: “Thầy thuốc – Người bệnh – Gia đình – Xã hội”
2. Cơ sở của các phương pháp phục hồi chức năng thần kinh ở người cao tuổi
+ Dựa trên hiểu biết về đặc điểm giải phẫu chức năng thần kinh ở người cao tuổi: Ví dụ đặc điểm đường vận động hữu ý…., thực tế lâm sàng, người thầy thuốc cần theo dõi diễn biến của phản xạ gân xương, về phía người bệnh cần có quyết tâm chữa bệnh – nâng cao ý chí – và bền bỉ tập luyện. .
Đặc điểm tiếp nối các hệ thống mạch cảnh ngoài, mạch cảnh trong: ví dụ động mạch mắt, động mạch hàm dưới, sẽ giúp ta theo dõi đánh giá phục hồi vận động.
Hồi phục sự thoái triển myelin giúp đỡ cho thày thuốc theo dõi đánh giá mức độ phục hồi chức năng ở người cao tuổi.
+ Dựa trên tình trạng cơ thể người bệnh – ở người cao tuổi, với tính chất “già hoá” các bộ phận của cơ thể, với tính chất “đa bệnh lý”. Từ đó, người thầy thuốc phải rất cẩn thận khi chỉ định thuốc điều trị (thuốc tác dụng chứng bệnh này, lại có thể “đối lại” tác dụng chứng bệnh kia), đồng thời phải chú ý nâng cao thể trạng cho người bệnh.
+ Dựa trên nhu cầu dinh dưỡng của trục thần kinh, của não. Ta biết hoạt động thần kinh được bình thường là nhờ toàn cơ thể đảm bảo đủ nhu cầu dinh dưỡng: ôxy, các chất điện giải, các yếu tố vi lượng… thông qua các tổ chức đặc biệt có chọn lọc… (hàng rào máu-não.., màng lưới mạch máu não…).
+ Dựa trên những tiến bộ về kỹ thuật vật lý trị liệu – từ đó tác động tới cơ quan tiếp thu và giải đáp của hệ thần kinh.
3. Nguyên tác Phục hồi chức năng thần kinh ở người cao tuổi.
Một là, tận dụng nhiều “kết hợp” trong phục hồi chức năng thần kinh.
+ Kết hợp tập luyện bằng dụng cụ với tự tập luyện của người bệnh.
+ Kết hợp giữa y học hiện đại và y học cổ truyền dân tộc.
+ Kết hợp mối liên quan thày thuốc – người bệnh – xã hội (gia đình, cơ quan.
+ Kết hợp điều trị nội trú và điều trị ngoại trú.
+ Kết hợp điều trị ngay tại giường bệnh với điều trị tạo cơ sở phục hồi chức năng.
+ Kết hợp giữa cán bộ điều trị (bác sĩ, điều dưỡng) với cán bộ chuyên về phục hồi chức năng (bác sĩ, điều dưỡng, kỹ thuật viên) .
+ Kết hợp giữa tập vận động – xoa bóp- dụng cụ- thuốc men.
Hai là, phát hiện đúng, kịp thời các triệu chứng thần kinh có ở người bệnh – từ đó quyết định kịp thời phục hồi chức năng thần kinh.
Trong thăm khám, chú ý tới tình trạng đáp ứng của phản xạ gân xương: Phản xạ gân xương không đáp ứng, âm tính hay dương tính (+), (++)… (++++): chú ý tới tình trạng cơ lực, trương lực, chú ý tới tình trạng tâm lý của người bệnh (lo, buồn nản, hoạt bát, quyết tâm…).
Ba là, chú ý công tác tâm lý đối với người bệnh – nhằm giúp cho người bệnh an tâm, tin tưởng và quyết tâm chữa bệnh, nhất là tự tập luyện một cách bền bỉ kiên trì, kiên trì trong tập thở và tĩnh tâm.
Bốn là, tổ chức các phương pháp xoa bóp, bấm nắn, châm cứu và cho chạy điện dẫn… Tùy theo tính chất liệt cùng đáp ứng phản xạ, cùng loại bệnh mà ta quyết định châm cứu hay chỉ xoa bóp, bấm nắn , quyết định chạy điện dòng galvanic hay faradic.
Năm là, chú ý tới một số thuốc điều trị :
+ Nâng cao thể trạng người bệnh : cần chú ý cho tăng cường đạm (ví dụ Alvesin, Moriamin..) cho người bệnh bị suy kiệt, hoặc ở bệnh đa bệnh lý,.. lao, sốt rét…
+ Thuốc tăng cường xung động thần kinh… các thuốc Vitamin nhóm B…(Vitamin B1, B6, B12…).
+ Thuốc cho tăng cường dinh dưỡng não, điều chỉnh hoạt động não, thuốc tăng cường oxy não như Sermion, Cavinton, điều chỉnh vận mạch như Pervincamin, Papaverin, tuần hoàn não như Praxilen, thuốc hoạt hoá như Centrophenoxin (Lucidril, Meclophenoxat, Analux…).
Sáu là, phục hồi chức năng là phương pháp điều trị tích cực cho tất cả các loại bệnh ở thần kinh ở giai đoạn cấp tính, ở giai đoạn mạn tính, và ở giai đoạn đã ổn định – trước hết cần chú ý:
+ Phục hồi chức năng thần kinh ở giai đoạn cấp tính (loại bệnh không có chỉ định ngoại khoa).
+ Phục hồi chức năng trong các hội chứng Liệt ở thần kinh
+ Phục hồi chức năng trong các bệnh mạch máu não
4. Một bài tập – Phục hồi chức năng
Bài tập này có tính chất chung nhằm nâng cao thể trạng, kết hợp tĩnh tâm và kích thích tang xung động của bản thân người bệnh và kích thích vùng hạ khâu não qua xoa ở vùng bụng…
+ Người bệnh ngồi ở sàn, nền nhà… lấy 2 bàn tay áp sát-xoa ở bàn chân phải từ ngón chân xoa vào gót, lên cẳng chân – đùi…Xoa nặng dần từ ngón chân vào tới gốc đùi. Xoa như vậy cho 15- 20 lần. Xoa hết chân phải rồi xoa chân trái cũng như vậy.
+ Người bệnh ngồi sắp chân bàn tròn, lấy tay phải xoa vùng bụng : xoa từ quanh vùng rốn “ly tâm”, theo chiều kim đồng hồ dần ra cả vùng bụng. Xoa chậm đều trong 15-20 lần.
+ Dùng gan tay trái, xoa suốt dọc bàn tay, cẳng tay, cánh tay phải ở mặt trước rồi ở mặt sau. Xoa chậm, cho 15-20 lần…
Tiếp đó, dùng gan bàn tay phải để xoa phía trái cũng như trên., cho 15-20 lần. Nên chú ý xoa mạnh dần tù bàn tay tới cẳng tay, cánh tay…
+ Dùng 2 bàn tay, áp vào phía sau gáy, xoa dọc lên – xuống ở phía sau gáy. Xoa như vậy cho 15-20 lần.
+ Dùng bàn tay phải, xoa ở phía trước bên cổ bên trái xoa dọc xuống theo cơ quay cổ, cơ ức đòn chũm, và dùng bàn tay trái để xoa phía bên phải. Xoa như vậy xen kẽ bên trái bên phải mỗi bên 15-20 lần.
+ Xoa ở mặt theo một “hành trình” như sau: Dùng 2 bàn tay úp vào xoa ở phía trán (ở giữa) ra phía sau song song với phía đuôi mắt tới phía trên lỗ tai. Tiếp đó, xoa ở gò má hai bên cũng ra phía lỗ tai. Cuối cùng xoa ở dọc phía hàm dưới, xoa lần ra phía sau tới lỗ tai. Tiếp tục lần xoa sau cũng như hành trình trên. Xoa ở mặt cũng lần lượt xoa 15-20 lần.
Chú ý trong bài tập này, phải có động tác đều – ấn đều cho khắp các diện và động tác càng chậmcàng tốt. Thời gian cho bài tập này thường trong khoảng 15 phút…
Bài tập này cần được chú ý ở các bước, đặc biệt ở vùng bụng (rốn) nêu lên liên hệ nội tạng –vùng gian não, vùng cổ (xoang tĩnh mạch cảnh với tuần hoàn não), vùng mặt (nơi có các nhánh tiếp thu cảm giác của dây V – liên hệ với cấu tạo lưới – chức năng cảnh giới, cảnh tỉnh…
