Tuyến cận giáp trạng là một tuyến nội tiết đóng vai trò chủ yếu trong việc chuyển hoá canxi phốtpho.
Tuyến cận giáp trạng gồm 4 tuyến nhỏ bằng hạt đậu (có người có tới 6 – 7 tuyến) nằm sát ngay sau tuyến giáp trạng. Bởi che lấp bởi tuyến giáp trạng, nên không nhìn sờ thấykhi khám lâm sàng.
Vì thế trước khi đi vào biểu hiện lâm sàng của tuyến, cần biếtvai trò sinh lý của tuyến để tìm ra các phương pháp thăm dò tuyến chức năng.
Sinh lý tuyến cận giáp trạng
Vì tuyến cận giáp trạng đóng vai trò chủ yếu trong việc chuyển hoá canxiphotpho, nên nghiên cứu sinh lý tuyến cũng tức là nghiên cứu chuyển hoá canxi photpho.
Chuyển hoá canxi
Canxi được đưa vào cơ thể từ thức ăn, được ruột hấp thụ, chứa đựng chủ yếu ở xương, ở máu, thải trừ phần thừa ra nước tiểu và phân.
Bình thường mỗi ngàycần chừng 0,5g – 1g, ở người lớn, 1,5 – 2g ở thời kỳ đang phát triển và ở trẻ đang bú.
Trong những điều kiện bình thường, 75% canxiăn vào được thải ra theo phân.
Canxi ở phân nhiều hơn ở nước tiểu. Trái lại trong cường cận giáp trạng, canxi ở nước tiểu nhiều hơn ở phân.
Dưới tác dụng điều chỉnh của tuyến cận giáp trạng, canxi máu luôn luôn giữ mức hằng định, khoảng 80 – 100mg% (4-5mEq%0). Phần lớn số canxi này nằm trong huyết tương, ở hồng cầu chỉ có rất ít. Bằng phương pháp siêu lọc người ta có thễ tách chúng ra hai phần:
Canxi siêu lọc (hay canxi khuếch tán) chiếm 50-60%.
Canxi không siêu lọc (canxi không khuếch tán): 40-50%.
Loại canxi siêu lọcphần lớn là loại canxi ion hoá. Lượng canxi này có tác dụng sinh hoá đối với cơ thể các mặt:
Tham gia vào chức năng của tim: Cơ tim mẫn cảm với sự thay đổi canxi máu, hạ canxi sẽ làm khoảng QT kéo dài trên điện tâm đồ.
Rất cần cho thẩm thấu màng tế bào và tham gia quá trình đông máu.
Chuyển hoá photpho
Photpho được phân chia rộng rãi ở nhiều bộ phận trong cơ thể, ở xương 80%, phần còn lại nằm ở trong nước gian bào, trong nguyên sinh chất tế bào.
Bình thường, 30% photpho ăn vào được thải ra qua nước tiểu, 70% được thải theo phân.
Ở đây chúng tôi không nói tới tác dụng sinh lý của loại photpho nằm trong phần lớn các hợp chất hữu cơ. Loại này đóng vai trò quan trọng trong quá trình photphorylhoà và trong sự đìều chỉnh thăng bằng axit – bazơ nhờ hệ thống đệm phốtphat.
Ở đây chỉ nói tới vai trò sinh lý trong máu, loại này gồm hai phần:
Photpho hữu cơ: Khoảng 90mg%.
Phôtpho vô cơ: Khoảng 30-35mg% (1,7 – 2,6 mEq%0).
Trong giai đoạn phát triển của cơ thể, photpho kết hợp với canxi tham gia vào việc tạo cốt.
Trong huyết tương, lượng canxi ion hoá và photpho, ion hoá liên hệ rất mật thiết với nhau. Sự liên hệ này được biểu diễn bằng một công thức:
Ca xP = K (K là hằng số).
Khi canxi tăng thì photpho giảm và ngược lại.
Sự hiểu biềt về vai trò sinh lý của canxi và photpho, và sự liên quan giữa chúngsẽ giúp ta trong việc nghiên cứu chứng cường và suy cận giáp trạng.
Biểu hiện lâm sàng
Suy cận giáp trạng – chứng Tetani
Khi canxi máu hạ xuống dưới 70mg% thì có thể thấy các triệu chứng Tetani.
Nhưng sự xuất hiện cơn têtani con phụ thuộc vào các yếu tố khác: Tình trạng kiềm trong máu dễ gây ra Têtani,trái lại tình trạng axit trong máu ít gây têtani hơn. Vì khi máu bị kiềm thì tỷ lệ canxi ion hoá bị hạ thấp, khi máu axit thì ngược lại.
Về các biểu hiện của têtani, có thễ chia làm 2 loại:
Cơn Tetani rỏ rệt
Biểu hiện lâm sàng:
Cơn co thắt các đầu chi: Bắt đầu ở các ngón tay, ngón chân, đối xứng hai bên; người bệnh cảm giác buồn buồn như kiến bò, như kim châm. Rồi các sợi cơ lưng bàn tay giật giật làm các ngón tay run run. Sau đó các ngón tay co quắp lại như tay ngùơi đỡ đẻ. Trong cơn có khi kéo ngón tay ra được, có khi không. Sự tuần tự của các cơn nàyrất giống nhau. Mỗi cơn kéo dài chừng 3 phútđến hàng giờ.
Co thắt các tạng: Thường thấy nhất ở trẻ con. Có thể gây co thắt thanh môn trong thì thở vào, làm người bệnh ngạt thở. Cũng có thể gây co thắt dạ dày, làm đau vùng thượng vị.
Các phản xạgan xương: Hơi tăng, nhưng không bao giờ có Bakinski.
Têtani tiềm tàng
Trường hợp này bình thường không thấy Têtani xuất hiện. Người ta phát hiện các trường hợp têtani tiềm tàng bằng các cách sau đây:
Hiện tượng kích thích điện quá mức: Khi người ta thăm dò các dây thần kinhbằng dòng Galvanic trên người bị têtani tiềm tàng, người ta thấy ở cực âm, thềm kích thích bị hạ thấpkhi đóng dòng điện, và ở cực dương, thềm kích thích hạ thấp khi mở dòng điện (dấu hiệu Enb).
Mặt khác, lúc mở dòng điện gây co cứng mạnh hơn lúc đóng (ngược lại với bình thường). Ở người bình thường, khi dùng dòng điện galvanic 2 miliampe sẽ gây co cơ, ở ngườitetani, chỉ cần một dòng điện 1mA.
Các dấu hiệu này thường có sớm. Nếu các dấu hiệu này không rõ rệt; người ta có thểlàm chúng xuất hiện bằngnghiệm pháp thở sâu.
Nghiệm pháp thở sâu. Bảo người bệnh thở sâu, chậm khoảng 13-15 nhịp trong một phút. Khoảng 2-3 phút đầu, người ta thấy trên người bị têtani tiềm tàng sẽ lên cơn têtani rõ rệt hoặc gây co cứng bàn tay giống như khi lên cơn têtani.
Trên người bình thường, nếu thở sâu quá lâu, gây tình trạng kiềm nhiều cũng có thể xuất hiện cơn têtani. Vì thế nghiệm pháp chỉ chỉ có giá trị khi cơn têtani xuất hiện (ngay ở 2-3 phút đầu hoặc sau 35 nhịp thở sâu).
Dấu hiệu Chvostek: Gõ nhẹ vàogiữa đường nối nhân trung gò má, trong trường hợp bị têtani tiềm tàng, gây ra co cứng cơ quanh mép, làm cơ môi mép bên đó bị giật
Dấu hiệu Trousseau. Ít gặp hơn dấu hiệu Chvostek. Dùng một dây cao su buộc cánh tay lại như khi lấy máu tĩnh mạch (có thể lấy bao bọc tay của một máy đo huyết áp, bơm lên đến số tối đa), ngay 1-2 phút đầusẽ gây co cứng bàn tay như trong cơn têtani.
Bệnh cường giáp trạng: Bệnh phôn rếchlinhaoden
Bệnh này thường gặp ở tuổi 30- 60. là một bệnh trường diễn. Lúc bắt đầu, các biểu hiện thường âm thầm. Có thểthấy các rối loạn tiêu hoá (buồn nôn,nôn mửa, đau bụng saukhi ăn, táo bón); các rối loạn tiết niệu (đái nhiều, ăn nhiều).
Trong giai đoạn toàn phát, bệnh biểu hiện trên các triệu chứng sau đây:
Các rối loạn về xương:
Đau xương: Lúc đầu đau nhẹ, chỉ khiđi lại mới đau, nhưng lúc sau đau liên tục hoặc có từng cơn đau dữ dội, làm cho người bệnh nằm liệt tại giường mất ăn, kém ngủ.
U các huỷ cốt bào: Thường thấy nhất ở xương hàm hay ở phía đầu ngoài các xương dài. Có khi đây là các dấu hiệu đầu tiên.
Gãy xương tự nhiên: Có khi một xương nào đó tự nhiên bị gãy, cũng có khi mộtva chạm nhỏ cũng gây xương gãy. Dấu hiệu này thấy muộn hơn.
Biến dạng xương: Ở chi dưới, có thể thấy một cục xương nhô ra. Cột sống có thể bị gù, vẹo và sụp
Suy nhược: Có thễ gây suy nhược toàn thân nặng, dẫn tới bại hai chi dưới, các phản xạ gân xương giảm. Cũng có thể thấy rối loạn tinh thần như hoang tưởng hoặc sầu uất.
Hội chứng thận: Có thể gây đái ra máu do sỏi thận hai bên. Có khi gây suy thận nặng.
Hội chứng tiêu hoá: Biếng ăn, nôn mửa, đôi khicó cơn đau bụng cấp.
Khám vùng tuyến giáp trạng: Ít khi thấy có khối u vùng này. Tuy nhiên cũng có thể thấy một khối u nhỏ bằng hạt dẽ nằm sát sau giáp trạng, tưởng là u giáp trạng, nhưng chính là u cận giáp trạng.
Các biểu hiện lâm sàngcủa suy vàcườngcận giáp trạng nhiều khi khá điển hình, giúp ích nhiều cho chẩn đoán, song muốn chắc chắn, và nhất là muốn biết rõ mức độ, cần phải thăm dò chức năng tuyến.
Thăm dò tuyến cận giáp
Chủ yếu là thăm dò chức năng tuyến và kiểm tra Xquang hệ thống xương để biếttình trạng mất chất vôi do cường tuyến gây ra.
Dấu hiệu về X quang
Phát hiện sự mất chất vôi hệ thống xương: Trong trường hợp cường cận giáp trạng hệ thống xương mất chất vôirõ rệt: Lúcdầu ở các xương dài,xương chậu, xương sọ và các đầu chi, về sau toàn bộ xương đều bị.
Hình hang xương: Do mất chất vôi khu trú một nơi, tạo thành các hangxương. Thường thấy ở các xương dài, xương sọ, xương hàm. Chỉ bị ở xương, cònngoại cốt thường không bị.
Hình sỏi ở nhiều bộ phận: Thường nhất là sõi thận hai bên. Có khi thấy vôi hoá ở phổi, tuỵ. Trong một số trường hợp, chụp Xquang vùng cổ có thể thấy vôi hoá tuyến cận giáp trạng.
Thăm dò chức năng
Định lượng canxi máu:
Bình thường: 80 – 100 mg% (4-45mEq%).
Giảm nhiều trong suy cận giáp trạng: 40-70%0
Tăng nhiều trong cường cận giáp trạng: 150 – 200mg%0
Định lượng photpho máu:
Bình thường 30-45%
Giảm trong cường cận giáp trạng: 10-25mg%0.
Tăng trong suy cận giáp trạng: 60 – 80 mg %0.
Định lượng canxi niệu:
Bình thường đào thải ra nước tiểu trong 24 giờ: 200mg.
Giảm nhiều trong suy cận giáp trạng, có thể giảm xuống 1 – 2 mg.
Tăng nhiều trong cường cận giáp trạng: từ 3 -5lần hơn bình thường.
Định lượng photphotaza kiềm trong máu:
Bình thường 2- 4 đơn vị Bodalski.
Tăng trong cường cận giáp trạng: 10-20 đơn vị Bodalski.
Định lượng Kali máu:
Ion Kali có nhiệm vụ sinh lý tương kị với ion canxi, khi canxi máu tăng, kali máu giảm, và ngược lại. Khi có hạ canxi máu dễ bị lên cơn têtani.
Bình thường 200mg%0 (5mEq%0).
Có thểtăng trongsuy cận giáp trạng.
Trong xét nghiệm trên, định lượng canxi máu có giá trị hơn cả.
Trong trường hợp các xét nghiệm ấy còn chưa rõ rệt, người ta làm thêm nghiệm pháp:
Nghiệm pháp Hoccargây đái ra photpho. Tiêm chậm trong 4 giờ, 1 lít dung dịch sinh chứa 1,5g canxi cho mỗi cân nặng người bệnh.
Bình thường canxi máu tăng làm giảm hoạt động của cận giáp trạng và kéo theo việc giảm nhiềuphotphat trong nước tiểu ở giờ thứ 6, photpho máu giảm từ 10-15mg.
Khi cường cận giáp trạng, chỉ thấyphotphat nước tiểu giảm nhẹ, lượng photpho máu không thay đổi.
Khi suy giáp trạng, trái lại, photphat nước tiểu rất tăng.
Nghiệm pháp với AT.110: Trên người bình thường, sau khi uống 7 ngày, mỗi người 40 giọt AT.10. canxi máu tăng từ 10 –20mg.
Ở ngườibị têtani, canxi máu ít thay đổi.
Thành viên Dieutri.vn
